Дүйнөнүн төртүнчү өнөр жай ынкылабына ийгиликтүү багытка ылайыкташууда Казакстан эмне кылуу керек?
Бул суроонун жообу ушул жылдын 10-январында жалпыга маалымдоо каражаттарына мамлекет башчы Нурсултан Назарбаев жооп бергени жарыяланган.
Президент Назарбаевдин айтымында, жаңы технологиялык структура дүйнөнү түп тамыры менен ээлеп, элдин көндүм жашоосуна айланды. Аны менен катар, "мунай молчулук" доору да Казакстанда аяктоо жолунда, бирок, башка өлкөлөр сыяктуу эле өнүгүүнүн жаңы сапатын талап кылат. Глобалдуу багыттарга ылайык, биринчи кезекте жашоо-тиричилигинин жанданышын жаңы сапатка жылдырууну негиздеш керектигин көрсөттү. Казакстан баарынан мурда, төртүнчү өнөр жайга багыт алуунун элементтерин киргизүүнү башкы максатка коюп жаткандыгын мамлекет башчы баса белгилеген.
Ал Борбор Азия мамлекеттеринин арасында алдыңкы лидер болоруна жана ал үчүн зарыл болгон нерселердин баары бар экендигине ишенимдүү. Тактап айтканда, өткөн жылдары кризис мезгилинде ийгиликтүү чыккан тажрыйбасын баса белгилейт, Казакстандын туруктуу экономикасы жана дүйнө мамлекеттерине болгон мамилеси, ошондой эле анын көз карандысыздыгы башкы бренд болуп, ишенимдүүлүгү жана бүткүл дүйнөлүк коомчулук тарабынан урмат-сыйга ээ экени белгилүү. Бул жерде мамлекеттин акыркы жетишкендигин айта кетүү керек. Ал ЭКСПО эл аралык адистештирилген көргөзмөсү жана БУУнун коопсуздук кеңешине туруктуу эмес мүчөлүгүнө кирүү. Баса белгилеп кетүүчү жагдай, Казакстан Борбор Азиядагы биринчи өлкө болуп саналат, БУУнун мүчөлүгүндө ардактуу статуска ээ жана үстүбүздөгү 2018-жылда көптөгөн өлкөлөрдү кызыктыра алды. Бирок, Казакстандын бүгүнкү жетишкендигин Нурсултан Назарбаев өзүнүн кайрылуусунда мындай деди: Эртеңки жетишкендигибизге эч ким кепилдик бере албайт, биз андан ары өнүгүүгө жана өсүүгө ишенүү негиз. Бул жерде эң башкы басым технологиялык өсүш, казак лидери өлкөнүн элине 10 конкреттүү, ачык-айкын максаттарга жетүү үчүн мүмкүнчүлүктөрдү түзүп берген.
Биринчи кезекте, жаңы технлогиялардын алды болушубуз керек. Бул учурда жогорку эмгек өндүрүмдүүлүгү менен өндүрүш сектору шилтемеде өзгөрүүсүз бойдон калууда, бирок, президент Нурсултан Назарбаев белгилегендей, индустриалдаштыруу инновациялык болуусу кажет. "Санариптик доордун" иштелип чыгышы Казакстандын өнөр жайына келе турган жаңылоону өлкөнүн ишканаларынын технологиясына өткөрүп берүү үчүн жаңы аспаптарды өткөрүп, стимулдаштыруу керек. Ал эми бул жерде бир нече пилоттук өнөр жай өндүрүшүн санариптештирүү керек, бул мамлекет башчынын биринчи тапршырмаларынын бири.
Аны менен катар, ал өздүк экосистеманын өнүгүшүнө өзгөчө көңүл бөлүүнү тапшырды, аны Назарбаев университетинин тегерегинде, АЭФБ жана IT-стартап эл аралык технопарктын алкагында түзүү керек. Мамлекет башчы бул тууралуу айрым мыйзамдарды кайра иштеп чыгууну билдирди, реалдуу экономиканы жаңы технологиялык суроо-талаптардын негизинде жандандырууга багытталган. Алдыда экономиканы санариптештирүү, жумуш жана эмгек менен камсыз кылуу боюнча бирдиктүү саясатты иштеп чыгуу зарыл, - деп билдирди президент. Ал 2018-жылда "санариптик доорду" индустриалдаштыруу үчүнчү беш жылдык планды иштеп чыгууну тапшырды.
Экинчи милдет ресурстук мүмкүнчүлүгүн өнүктүрүүгө тиешелүү. Бул жерде президент негизги тармактарды уюштуруу жана жаратылыш ресурстарын башкаруу ыкмаларын кайрадан карап чыгууну тапшырды. Мамлекет башчы энергетикалык компаниялардын талаптарын өстүрүү керектигин белгилеп, мында курчап турган чөйрөнү коргоону, аны менен катар, энергия берүүчүлөрдүн натыйжалуугун жогорулатуу үчүн абдан маанилүү деп эсептейт. Региондордун башчылары заманбап кайра иштетүүнү, техникалык жана чарбадагы калдыктарды кайра иштетүүгө бел байлай турган болсо мыкты бизнес баш алмак. Кийинки багыт, дүйнөлүк рынокко жетүү үчүн негизги талап, айыл чарбасы саналат,- дейт Нурсултан Назарбаев. Негизги ролду агрардык окуу жайларды бүтүргөн бүтүрүүчүлөр түзөт, чындыгында эле агро бизнесте иштеген же болбосо илимий иш менен алектенгендер абдан керектигин баса белгиледи Казакстан президенти. Натыйжалуу колдонуучуларды мамлекет кош колдоп колдоп берет: Назарбаев Казакстандын банк кредиттеринин баасын төмөндөтүү үчүн түздөн-түз натыйжасыз субсидияларды тапшырды.
Төртүнчү маселе транспорттук жана логистикалык ички түзүмдүн натыйжалуулугун жакшыртууга багытталган. Бул жерде, санариптик, ноу-хауга киргизүү логистикасына шилтеме менен макулдашууну камсыз кылуу керек. Жалпысынан алганда, 2020-жылы жылдык транзиттик кирешеси $ 5 млрд алып келиши керек, ошол эле учурда, өткөн 2017-жылы ашык жүктөрдүн транзиттик ташуусу 17%га өскөн. Атап айтканда, ал акыл-транспорт системасын ишке ашыруу үчүн зарыл болгон, ошондой эле 150 миллиард тенгеге чейин жергиликтүү жолдорду ремонттоо үчүн жыл сайын бөлүнгөн каражаттардын көлөмүн көбөйткөн. Казакстандын турак-жай жана коммуналдык чарбасына үйрөтүлгөн заманбап технологияларды киргизүү. 2030-жылы Казакстанда ар бир жаранга 30 чарчы метр турак-жайдын бөлүгү туура келет (учурда 21 чарчы метр). Бул максатка жетүүдө "шаардын өнүгүү дизайнын иштеп чыгуу жана аны пландаштырып куруу үчүн жаңы курулуш усулдары кажет, азыркы кездеги материалдар, ар кандай ыкмалар" менен камсыз кылынууда.
Бул максаттарга жетүүдө "курулуштун жаңы ыкмалары, заманбап материалдар, шаар куруу максатын жана пландаштырып куруу үчүн таптакыр башкача ыкмалар талап кылынат. Мамлекет башчы "акылдуу башкаруу системасынын" бардык объектилерин куруу үчүн буйрук берди. Бул табигый монополиянын чөйрөсүндө, анын ичинде, мыйзам да өзгөрүлүштү алып келет. Казакстандын президенти өлкөнүн каржылык тармагынын маанилүүлүгүнө кайрадан көңүл бөлдү. "Улуттук банк жана өкмөт узак мөөнөттүү насыя бизнесин экономика тармагында чыныгы рентабелдүүлүгүн эске алуу боюнча маселени чечүү үчүн биргелешип иштөөгө тийишпиз", - деди мамлекет башчы. Мамлекет башчы туунду компаниялардын эсебинен акча алган банктын кызматкерлерин жоопко тартылууга тийиш экендигин баса белгиледи.
Эң башкысы мамлекеттин өзгөчө көңүл бөлүүсү, адамдык капиталды өркүндөтүү. 2019-жылдан баштап бирдиктүү программа стандартын иштеп чыгуу, коомдук көндүмдөрү окутуунун ыкмаларын бала-бакчаларга да киргизилет. 2021-жылы орто билим берүү сегментинде аталган мазмунга өтүүнү аяктайт. Андан тышкары - жыл башынан бери, мугалимдер жаңы мазмунга өтүүдө, 30% сыйлык менен акы алышат, бул документтин негизинде дейт. Президенттин айтымында, жалпы базалык маалыматтар мектеп окуучуларына да зарыл болгон объектилер менен Технопарк жана бизнес-инкубаторлордун тармагын түзүү керектигин баса белгиледи. Жогорку окуу жайларда илимий өрчүүнү жана металлургия, химиялык, айыл-чарба, биотехнология жана IT-технологиялар боюнча изилдөө үчүн биринчи кезекте иштеп чыгуу тапшырылган. "Билим берүү чөйрөсүнө долбоорлорду жана экспортту айкалыштыруу керек, аны менен катар экономикага өзүнчө тармак катары мамиле кылыш керек", - деди мамлекет башчы.
Казакстанда саламаттык сактоо кызматкерлери, "алыскы диагноздоо жана дарыны колдонуу менен ири өнөкөт ооруларды алдын алуу боюнча мамлекеттик медициналык экспертизага натыйжасыз жана кымбат эмес", өтүү боюнча буйрук бар. Ал ошондой эле илимий онкология борбору, аны менен катар саламаттыктын кодексинин жаңы нускасын иштеп чыгууну түзүү тапшырмасын берген, ал "адамдын ден соолугуна жана саламаттыкты сактоо системасына тиешелүү. Ишке орноштуруу жагын алганда, өзүн өзү өстүрүүнү башкы орунга коюу керек дейт өлкө башчы. Ал өзүн-өзү каттоо жол-жобосун жөнөкөйлөтүү жана электрондук эмгек алмашууга киргизүү, 2018-жылдын 1-апрелине чейин тиешелүү мыйзам кабыл алуу тапшырылды. Ошондой эле пенсиялык системаны өзгөртүүнү Казакстандын ар бир жаранынын талабына ылайык деп баса белгиледи: "алардын ишин легалдаштыруу жөнүндө олуттуу ойлорду айтты".
Ошол эле учурда, өкмөт мүмкүнчүлүгү чектелген адамдарга 2018-жылдын 1-июлуна карата мамлекеттик колдоо чараларын бекемдейт, -энелер үчүн мамлекет тарабынан жөлөк пулду берүү сунушу ишке ашмакчы.
Сегизинчи милдети мамлекеттик башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатуу багытына арналды. Бул жерде президент ишкерлик климатын жакшыртуу боюнча чаралар жөнүндө мындай деди: "Бул ишти мындан ары жөнгө салуу боюнча мыйзам долбоорун кабыл алууну тездетүү үчүн абдан маанилүү болуп саналат", - дейт билдирүүдө. Казакстандын президенти ишкерлерге "бирдиктүү терезе" мамлекеттик колдоо ала алат деп эсептейт, ал эми кээ бир мамлекеттик кызмат - "Бир өтүнмө" мыйзамы боюнча иш алып барат.
Өкмөткө мамлекеттик органдардын баш ийген уюмдарын, көмүскө бизнеске алып, анын планын жакшыртып, менчиктештирүүнү тездетүү үчүн системалуу иш-чаралардын жаңы топтомун даярдоону тапшырды. Мындан тышкары, жемкорлукка каршы өз алдынча башкарууну жана мыйзамдын олуттуу үстөмдүгүн бекемдөө кажет.
Жыйынтыктап айтканда, Нурсултан Назарбаев SmartCity деп аталган шилтеменин алкагында, Астанада мындан ары да өсүп-өнүгүү зарылчылыгы башкы орунда турат жана аймактарды шаардын негизинде тажрыйба алуу менен жайылтуу. Ал эми "акылдуу шаар" аймактык өнүгүү "стили" болуп кала бермекчи. Жылдык кайрылуусун жыйынтыктап жатып, Казакстан Республикасынын Президенти казак элинин биримдигин жана тарыхий маанилүүлүгүн барктоо менен төртүнчү өнөр төңкөрүшүн багындыруу босогосунда турган эл экенин баса белгиледи. Эң башкысы саясий жана экономикалык туруктуулук жана мамлекеттин коомдук биримдиги катары экономиканын өркүндөөсү саясат жана ой-толгоонун башаты катары сыпаттоого болот.
Атайын «Кабар» агенттиги үчүн Шавкат Исмаилов, "Кыргызстан-Астана" КБнын төрагасы
Пикир
Оставить комментарий