Белгилүү болгондой, сот реформасы Кыргызстанда жүргүзүлүп жаткан дээрлик бардык реформалардын негизи болуп саналат, анткени мыйзамдуулуктун негизин биринчи кезекте адилеттүү сот түзөт. Мамлекеттин туруктуулугу жана өнүгүүсү бийлик бутактарынын түлүшүнөн көз каранды.
Президент Садыр Жапаров август айынын башында Жогорку сотко барып, анын жүрүшүндө сот тутумун санариптештирүүнүн жүрүшү менен таанышты. Мамлекет башчысы сот тутумунда кыска мөөнөттө бир топ алгылыктуу иштер аткарылганын, сот тутумундагы көйгөйлөрдү чечүү үчүн соттордун ишмердүүлүгүн баалоо институтун түзүүнүн зарылдыгын белгиледи.
Атап айтканда, президент аткаруу өндүрүшүнүн бизнес-процесстерин автоматташтыруу, сот иштерин жана сот актыларын ачык жеткиликтүүлүктө жарым автоматташтырылган жана автономдуу жарыялоо процессин камсыз кылуучу маалыматтык системалар, «Санариптик адилеттүүлүк» порталы, аудио жана видео жаздыруу аппараттык тутуму, ошондой эле өлкөнүн сот системасынын маалыматтарын иштеп чыгуу борбору менен таанышты.
“Буга мисал катары алсак, сот отурумдары өзү орточо эсеп менен бир сааттан ашпайт. Бирок кийинки отурумдун аралыгы ар кандай себептер менен бир жумадан бир айга чейинки убакытка дайындалып, кыска убакытта эле карап бүтүрүп коюучу иштин мөөнөтү жүйөөсүз созулуп кетип жатат. Ушундай иш алпарган судьялардын үстүнөн даттануулар ачык-айкын каралбай, ар түрдүү шылтоолор менен тиешелүү тартип чаралары көрүлбөгөндүктөн, жарандарыбыздын күмөндүү жана негиздүү нааразычылыктары жаралууда. Ошондой эле судьялар тараптардын атаандаштык принцибин сактабай, айыптоо тарабынын, тергөөнүн материалдарынын негизинде гана чечим чыгарып калгандыгы дагы ачуу чындык! Мындай көрүнүштөр, албетте, нааразычылыктарды күчөтөт! Атаандаштык принцибинин негизинде айыпталуучунун күнөөсү далилденбесе, ага карата актоо өкүмү кабыл алынат. Ошондо гана тергөөнүн сапаты жогорулап, мыйзам талабына ылайык болот деп эсептейм”, - деп баса белгиледи Жапаров.
Сот реформасынын алкагында бүгүнкү күндө сот органдарынын сапаты, соттордун ачык-айкындуулугун көтөрүү, сот органдарын техникалык жабдуу жана сот тутумунда коррупция менен күрөшүү сот тутумундагы маанилүү багыттардын бири бойдон калууда.
Бул багытта сот тутумун реформалоонун алкагында натыйжалуу чара болуп соттордо автоматташтырылган маалыматтык системаны (АМС), ошондой эле сот отурумдарынын залдарында аудио-видео жазуу системасын ишке киргизүү жана иштетүү саналат. Маалымат үчүн айта кетсек, соттук отурумдарды аудио-видео жазуу системасы техникалык каражаттарды жана тиешелүү программалык камсыздоону колдонуу менен сот отурумун аудио жана видео жазууга мүмкүндүк берет.
Соттун автоматтык маалыматтык системага келсек, бул сот тутумунун документ жүгүртүү принцибин олуттуу өзгөрткөн, сот системасына көз карашты өзгөрткөн, анын ачыктыгын жана айкындуулугун арттырган долбоор. Азыркы учурда анын негизги артыкчылыгы сот тутумунун натыйжалуулугун, ачык-айкындуулугун жана көз карандысыздыгын, андан тышкары, коррупцияга каршы туруусун камсыздоо болуп саналат, анткени соттунавтоматтык маалыматтык системасы сот ишинин сотко келип түшүүсүнөн чечим чыкканга чейинки жолунавтоматташтырууга жол ачат. Ал ошондой эле иштерди тездетүү, иштин катышуучуларынын маалыматтарынын каттоо, электрондук иштин сакталышы жана коопсуздугу, тараптардын кайталанган доо арыздарын аныктоо, документтерди даярдоо сыяктуу бир катар маанилүү артыкчылыктарга ээ. минималдуу эмгек менен статистикалык отчеттор, судьялардын иш жүгү жөнүндө маалыматка жана дайындалган иштердин графигине ыкчам жетүү.
Ал ошондой эле иштерди тездетүү, иштин катышуучуларынын маалыматтары каттоо, электрондук иштин сакталышы жана коопсуздугу, тараптардын кайталанган доо арыздарын аныктоо, документтерди даярдоо, минималдуу эмгек менен статистикалык отчеттор, судьялардын иш жүгү жөнүндө маалыматка жана дайындалган иштердин графигине ыкчам жетүү сыяктуу бир катар маанилүү артыкчылыктарга ээ.
Жалпысынан каалаган убакта басып чыгаруу мүмкүнчүлүгү бар заманбап электрондук статистикалык картанын болушу жана автоматташтырылган маалыматтык системанын негизги артыкчылыгы ар бир судья үчүн иштерди бөлүштүрүүдө судьялардын жүктөө коэффициентин жөнгө салуу болуп саналат.
Соттордун электрондук системадагы иши сот иштеринин үстүндө иштөөнүн натыйжалуулугун көтөрүүгө жол ачып, сот ишмердүүлүгүнүн ачык-айкындуулук принцибин сактоону камсыздайт жана ишти берүү жана аларды кароонун убактысын олуттуу кыскартат.
Сот аткаруучулар кызматынын бөлүмдөрүнүн ишмердүүлүгүн жакшыртуу жана иш орундарын керектүү техникалар менен камсыздоо максатында Сот департаментине 35 техникалык жабдуулар алынган. Бул жабдуулар “Аткаруу өндүрүшү” автоматташтырылган маалыматтык тутумун колдонуу менен сот аткаруучулардын ишин электрондук форматта жүргүзүүгө мүмкүндүк берет.
Кыргызстандагы сот реформасын ишке ашырууда эл аралык уюмдар, тактап айтканда Европа биримдигинин "Кыргыз Республикасында мыйзам үстөмдүгү" программасы баа жеткис колдоо көрсөтүштү. “Аткаруу өндүрүшүнүн” автоматтык маадыматтык системасы аткаруу документтерин оперативдүү аткаруу боюнча милдеттерди чечүүгө, сот аткаруучулардын жүгүн азайтууга, сот актыларын аткаруу менен байланышкан иштин жүрүшүн кыскартууга көмөктөшөт жана жалпысынан аткаруу өндүрүшү процессин автоматташтырат.
Сот кызматкерлеринин айтымында, соттордогу автоматташтырылган маалыматтык система соттук материалдарды толук иштетүүнү гана жайылтпастан, сот адилеттигин ишке ашырууда адам факторун жокко чыгарууга мүмкүндүк берет.
Ал сот процесстерин автоматташтыруу, соттор ортосунда иштерди автоматтык түрдө бөлүштүрүү, инстанциялар ортосунда иштерди автоматтык түрдө берүү, сот отурумдарын жана соттук курамды автоматтык түрдө белгилөөгө багытталган. Система процесстик документтердин шаблондорун камтыйт, бул сот үчүн документтерди өз убагында түзүүгө мүмкүндүк берет. Бардык маалыматтар хронологиялык тартипте жазылгандыктан, сот ишинин тарыхы жана материалдары автоматтык түрдө түзүлөт.
Учурда автоматташтырылган маалыматтык системасына биринчи инстанциядагы бардык соттор – 64 сот, экинчи инстанция – 8 сот, ошондой эле Жогорку сот кошулган.
2021-жылдагы статистикага ылайык, биринчи инстанцияда 450 миңден ашык иш каралса, 2022-жылдын биринчи жарым жылдыгында 263 миңден ашуун иш каралган.
Сот процесстерин автоматташтыруу сот тутумунун ишин кыйла тездеткени байкалууда. Көп убакытты талап кылган мурдагы кагаз иштери азыр саналуу гана мүнөттөрдө бүтөт.
“Мурда бардык иштер кагаз түрүндө жүргүзүлүп келген. Бул системаны жайылтуу менен ишти берүү, кароо, андан тышкары ишти райондук жана аппеляциялык инстанцияларга берүүнүн убактылары кыскарды. Андан тышкары, документтерди курьер аркылуу жеткирүү боюнча чыгымдар бир кыйла азайды”, - деди санарип сот адилеттиги жаатындагы эксперт Ильзат Исмаилов.
Жогорку соттун төрагасы Замирбек Базабековдун айтымында, көп жылдар бою сот тутумун реформалоонун үстүнөн иштер болуп келгени менен ийгиликтер болгон эмес.
“Бул багыт азыр гана реалдуу реформаларды алды. Соттордун айлык акысы 50%га көтөрүлдү. Өлкө эгемендик алгандан бери мындай биринчи жолу болуп жатат. Биз санариптештирүүнүн мүмкүнчүлүктөрүн киргиздик. Соттордун иши автоматташтырды, содьялар менен байланышуу мүмкүнчүлүктөрүн кыскарттык. Ротация жүргүзүлүп, соттордун кынтыксыз иштешине ыңгайлуу шарттар түзүлдү”, – деди Базарбеков.
Бул иштерди судьялардын өздөрү дагы ырастап, материалдык-техникалык базага өзгөчө көңүл бурулуп жатканын белгилешти. Бишкек шаардык Биринчи май райондук сотунун судьясы Ильяс Керимкуловдун айтымында, азыркы учурда сот тутумунун ишинин сапаты кыйла жакшырды, муну менен катар сотторду техникалык жактан жабдуу маселелери дагы чечилүүдө.
“Мен мурдагы иштеген Сокулук райондук жана учурда иштеп жаткан Биринчи май райондук сотторундагы тажрыйбама таянып негизги маселе – бул материалдык-техникалык камсыздоо экенин айта алам. Албетте, азыркы учурда буга өзгөчө көңүл бурулууда. Бул объективдүү көрүнүш, муну айтышыбыз керек”, - деди Керимкулов.
Маалым болгондой, реформалар системанын өзүнүн шарттарын жана сапатын өз убагында жана дайыма жакшыртууга багытталган үзгүлтүксүз процесс. Ошондуктан Жогорку соттун жетекчилигине судьяларга байланыштуу терс көрүнүштөрдү жоюу жана жалпы системаны өркүндөтүү, ошондой эле судьялардын көз карандысыздыгын бекемдөө аркылуу калктын ишенимине ээ болуу милдети жүктөлгөн.
“Кабар” МАБ
Пикир
Оставить комментарий